Σήμερα από την θεατρική ομάδα της ΑΣΟΕΕ το έργο "Μεταξύ Πόλης και Πόλης" μια συρραφή ποιημάτων από τον Καβάφη, Brecht και Muller πλασμένη από τον Αλέξη Αλάτση. Στις 21:30 στο Βενιζέλειο Ωδείο Χανίων. Είσοδος Ελεύθερη.
Μεταξύ Πόλης και Πόλης
ΚΑΒΑΦΗΣ / BRECHT / MÜLLER
ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ
Ογδόντα χρόνια μετά το θάνατό του, το 2013 έχει ανακηρυχτεί «Έτος Καβάφη». Ο μεγάλος Αλεξανδρινός είναι επίκαιρος όσο ποτέ, αφού, όπως τονίζει ο μελετητής του Daniel Mendelsohn, «αναγνωρίζει τις ειρωνείες της Ιστορίας. /…/ Κάθε φορά που ανοίγω μια εφημερίδα και διαβάζω για την κρίση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, για το πόσο εύθραυστος είναι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, σκέφτομαι τον Καβάφη. /…/ Τα ιστορικά ποιήματά του μιλούν για την ακμή και την παρακμή των πολιτισμών, καταστάσεις πραγματικές που συμβαίνουν συνεχώς.»
Η σχέση της Ιστορίας με την ατομική μνήμη, η θέση του ατόμου απέναντι στην ιστορικότητα, δεν απασχόλησαν μόνο τον Καβάφη: ήταν η κινητήρια δύναμη για έναν άλλο μεγάλο ποιητή και δραματικό συγγραφέα του 20ου αιώνα, τον γερμανό Χάινερ Μύλλερ. Ο Μύλλερ εξετάζει τους μηχανισμούς της Ιστορίας και την θέση του ατόμου απέναντι και μέσα τους, όχι μόνο στα μεγάλα θεατρικά του έργα (Μηχανή Άμλετ, Αποστολή, Φιλοκτήτης, Μήδειας Υλικό) αλλά και σε πολλά ποιήματά του, με συχνές αναφορές στις μεγάλες μορφές της Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής ιστορίας και γραμματείας, τον Οιδίποδα, τον Οδυσσέα, τον Οράτιο.
Σαν χρονική αλλά και αισθητική γέφυρα ανάμεσα στον Καβάφη και τον Μύλλερ εμφανίζεται με τη δύναμη του ποιητικού του λόγου ο άλλος μεγάλος θεατράνθρωπος του περασμένου αιώνα: ο Μπέρτολτ Μπρέχτ.
Ο Μπρέχτ διάβαζε Καβάφη και του απαντάει σε ένα ποίημά του με τους δικούς του Τρώες. Ο Μύλλερ, «μαθητής» του Μπρέχτ, διάβαζε επίσης Καβάφη και στην δική του ποίηση, όπως σημειώνει η Ελένη Βαροπούλου, «όταν από το φίλτρο του βιώματος και της αυτοβιογραφικής κατάθεσης περνάει η ιστορική γνώση, όταν η συνείδηση της Ιστορίας αποκαλύπτεται κάτω από διάφορα προσωπεία, τις μάσκες της ελληνικής ή της ρωμαϊκής αρχαιότητας, ακούγονται σ’ αυτήν καβαφικοί απόηχοι.»
Στα 19 του χρόνια, ταξιδεύοντας προς την Κωνσταντινούπολη, ο Καβάφης διάβαζε τον Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο. Διαβάζοντας τον ίδιο Τίτο Λίβιο, αλλά και τον Κορνέιγ και τον Μπρέχτ, ο Μύλλερ γράφει τον δικό του Οράτιο. Όσο περισσότερο ερευνά κανείς τα διαβάσματα και τις επιρροές των τριών αυτών ποιητών οι συμπτώσεις πυκνώνουν. Αυτό εννοεί και ο όρος ‘διακειμενικότητα’: την επικοινωνία κειμένων λόγου μεταξύ τους αλλά και με τις κοινές πηγές αναφοράς τους.
Οι τρείς ποιητές χρησιμοποιούν τις ιστορικές αναφορές για να εγείρουν ξανά διαχρονικά ερωτήματα πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αλλά και στα πιο λυρικά, αυτοβιογραφικά τους ποιήματα συγκλίνουν μεταξύ τους: με μια μελαγχολία σχεδόν απαισιόδοξη στη θεώρηση του εγώ τους μέσα στον κόσμο, σε εντελώς διαφορετικές ιστορικές περιόδους και συγκυρίες, συναντιούνται μέσα από τον ποιητικό τους λόγο.
Κι αν όλα τα παραπάνω αρκούν σαν αφορμή για να συνδυάσει κανείς ποιητικά κείμενα των Καβάφη, Μπρέχτ και Μύλλερ σε μια ενιαία θεατρική σύνθεση, το πιο δύσκολο ερώτημα παραμένει: πώς αποδίδεται θεατρικά ο ποιητικός τους λόγος, μακριά από κάθε μορφή απαγγελίας, πώς να ζωντανέψει ο λόγος αυτός μέσα από θεατρική δράση; Την απάντηση την δίνουν και πάλι οι πηγές αναφοράς των κειμένων και η δύναμη του ρυθμού τους. Μόνο ένας Χορός, ένα πολυφωνικό σύνολο, με κορυφαίους, με αντιφωνητές και με τις μεμονωμένες φιγούρες να γεννιούνται από μέσα του και να επανεντάσσονται ξανά σε αυτόν, μπορούσε να υπηρετήσει την ιδανική φόρμα γι’ αυτό το θεατρικό εγχείρημα.
Κι αυτό κάναμε. Χωρίς φόβο απέναντι στον ποιητικό λόγο, αλλά με πολύ περίσκεψη, τον διαβάσαμε, τον αφουγκραστήκαμε, τον κάναμε δικό μας, για να μπορούμε να σας τον απευθύνουμε, τα ερωτήματα σαν δίχτυα ρίχνοντας στο σκοτάδι της σκηνής. Χωρίς έτοιμες απαντήσεις. Με ιστορίες και απορίες. Γιατί οι λέξεις οφείλουν να μένουν καθαρές.
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόλαυση για ένα σκηνοθέτη, από το να βρίσκεται απέναντι σε ένα θίασο που τον αποτελούν νέα παιδιά, με κέφι, με δίψα για γνώση, με διάθεση για πειραματισμό, με διαθεσιμότητα μυαλού, σώματος, φαντασίας και συναισθήματος, με επιμονή και με πάθος για το θέατρο. Δεν θα μπορούσα να έχω ιδανικότερους συνοδοιπόρους σ’ αυτή τη θεατρική διαδρομή μέσα στα κείμενα των τριών ποιητών. Και η παράσταση που παρουσιάζουμε δεν είναι η Ιθάκη μας. Είναι απλώς το ταξίδι. Στο οποίο ελπίζουμε να σας πάρουμε μαζί μας.
Κ. Αλέξης Αλάτσης
Σκηνοθέτης
